Overheid: bouw zelf die cloud

Als er één ding is dat me bijblijft na deze week, waarin ik me verder verdiepte in De Cloud en onze afhankelijkheden van de VS van de overheid, is het dit: we’re in trouble.

Dit weekend sprak ik iemand die bij de Belastingdienst werkt. De voorgenomen migratie van een oud systeem naar Microsoft 365 is controversieel, maar delen van de organisatie draait er al wel. Met als gevolg dat je met bepaalde mensen geen gedeelde agenda’s meer hebt. Probeer dan nog maar eens mensen bij elkaar te krijgen.

De Staatssecretaris is al maanden bezig met het uitwerken van een visie en strategie op digitalisering en cloud, en we kunnen ook pas na de zomer wat gaan zien. Ik houd m’n hart vast, maar helaas ben ik bang dat we geen radicale plannen kunnen verwachten. En dat is nu precies waar ik wel zo op hoop. Wat er namelijk nodig is, is een totaal andere blik op de relatie tussen de overheid en IT.

Stel je voor: een Prorail met voor elke provincie een eigen afdeling “rails”. Elke afdeling bedenken allemaal los van elkaar wat voor soort rails er gelegd wordt, hoe de wissels werken, welke beveiliging er wordt gebruikt en wie er op welk spoor mag rijden. Dat is prima als je nooit buiten Gelderland komt, maar een effectief landelijk systeem kun je natuurlijk vergeten.

Dit is wel hoe we kijken naar IT. Er wordt een hoop dubbel werk gedaan en zelf uitgevogeld, tenzij er een paar extreem toegewijde mensen hun uiterste best doen om samen te werken met anderen, zoals bij de VNG. Maar als iemand zo’n gemeenschappelijke oplossing niet ziet zitten, dan knutselen ze gewoon zelf iets in elkaar. Eerder werkte dit nog wel aardig, want in den beginne waren systemen een soort handige extra. Nu niet meer. Nu is het de levensader waardoor het land draait zoals het draait.

En we staan op het punt dat de hele machine tot stilstand komt.

Want onze overheid kan niet functioneren zonder veilige serveromgevingen waar de duizenden applicaties kunnen draaien. Onze overheid kan niet zonder state of the art software om in samen te werken. Onze overheid kan niet zonder een hypermoderne Belastingdienst, uitkeringsinstanties en alle honderden andere cruciale componenten waardoor we het hier zo goed hebben.

Het klinkt best aardig om te zien of de markt deze oplossingen kan bieden, maar het is helder dat we daarmee bedrogen zijn uitgekomen. Niet alleen voor de cloud, voor producten zoals email en office, maar ook het uitbesteden van de bouw van cruciale software: het was een fase. En die fase is klaar. We kennen allemaal de voorbeelden. Er is wat mij betreft maar één mogelijk antwoord hier: de overheid zou de allerbeste softwarebouwer van Nederland moeten zijn. Software is een kerncompetentie van elke serieuze organisatie, en zeker van elke overheid. En het is hoog tijd dat we dit in Nederland echt serieus gaan nemen. Van ‘hoe houden we de COBOL-systemen aan elkaar gelijmd’ naar ‘het beste van het beste is wat we onze ambtenaren willen geven om hun werk zo soepel mogelijk te doen, en de meest toegankelijke, veilige en gebruiksvriendelijke omgeving die we kunnen bedenken is wat we realiseren voor iedereen die iets met Nederland te maken heeft’.

Die soevereine cloud is een mooi punt om hier een start mee te maken. Overheid: bouw dit zelf. Haal alle kennis en kunde in huis. Bouw één nieuwe organisatie die deze cloud uitdenkt, realiseert en in beheer neemt. Zet er vervolgens een paar teams naast die continu kijkt welke diensten door heel Nederland worden gebruikt. Eigenlijk een soort interne AWS, waar alle overheden gebruik van kunnen maken. Geloof me, je gaat deze investering er in no time 100x uithalen.

Als we deze keuze niet drastisch maken, met bijbehorend budget, dan gaan we later met veel pijn terugdenken aan dit moment. Gaan we met veel overheidsgeld een extern consortium een cloud laten bouwen en beheren? Gaan we met open source en minimale middelen een werkplek in elkaar knutselen waar zometeen alles en iedereen vastloopt, omdat we niet precies weten hoe het werkt? Als dat de uitkomst is, klinkt het misschien gek, maar zou ik echt nog veel liever big tech en hyperscalers blijven gebruiken en hopen dat Trump de rode knop niet indrukt. Dan kan onze overheid ten minste zijn ding kan blijven doen.

Denken dat we die hele cloud en alles wat daarop leunt ook zelf met minimale middelen wel kunnen organiseren, is een klassieke Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’. Leuk voor in een kinderboek, maar in de werkelijkheid eigenlijk gewoon heel dom.